Okres przedszkolny w życiu dziecka
Okres przedszkolny to bardzo ważny czas w życiu dziecka. To okres wyzwań i nowych zadań rozwojowych. Zadania te nie tylko – jak to było we wcześniejszych okresach- dotyczą opanowania własnego ciała i najbliższego otoczenia, lecz także wymagają nauki nawiązywania pierwszych relacji rówieśniczych i wspólnej zabawy z innymi dziećmi. W okresie przedszkolnym dziecko odkrywa świat społeczny oraz zasady i reguły nim rządzące, uczy się kontroli własnych impulsów i wyrażania potrzeb w sposób akceptowany przez rówieśników i dorosłych. W okresie przedszkolnym dziecko uczy się panowania nad swoimi emocjami, czyli umiejętności dostosowania ich do kontekstu społecznego. Bardzo małe dzieci nie potrafią kontrolować emocji. Widać u nich wszystkie stany emocjonalne, których doświadczają. Nietrudno jest w wypadku dwulatka odgadnąć, czy w obecnym momencie jest zły, szczęśliwy lub smutny. U przedszkolaka sprawa się komplikuje, ponieważ powoli uczy się on kontrolować i ukrywać swoje emocje, np. uśmiechać się , kiedy sytuacja społeczna tego wymaga. Pozwala mu to na uczenie się akceptowanych przez innych sposobów wyrażania swoich emocji, w tym złości. Jednakże nie wszystkie dzieci w okresie przedszkolnym osiągają to zadanie rozwojowe i dlatego wybuchy złości i agresja wobec otoczenia są częstym problemem zgłaszanym przez rodziców i nauczycieli dzieci rozpoczynających naukę w szkole. Okres przedszkolny to czas wspólnej zabawy z innymi dziećmi. Dziecko, aby móc się bawić z rówieśnikami i czerpać z tego satysfakcję, musi podporządkować się pewnym regułom i zasadom zabawy. Zabawa to podstawowy sposób uczenia się dziecka w tym wieku. Dzięki zabawie i w jej trakcie dziecko rozwija swoja wyobraźnię, uczy się wspólnego przestrzegania ustalonych zasad zabawy, wypełniania ról przydzielonych w zabawie oraz rozwiązywania konfliktów i nieporozumień, jakie mogą się podczas niej pojawić. Zabawy ruchowe pozwalają dziecku na rozwój i doskonalenie umiejętności motorycznych, np. kopania i łapania piłki, skakania itp. Dzieci, które nie potrafią dostosować się do zasad zabawy, próbujące narzucać swoje reguły bez konsultowania ich z innymi dziećmi, lub też unikające zabaw z kolegami, często są uważane za dzieci problemowe i kierowane przez nauczycieli wychowania przedszkolnego do poradni psychologiczno-pedagogicznej w celu diagnozy ewentualnego problemu. Jednym z zadań rozwojowych przedszkolaka jest osiąganie stabilności fizjologicznej. Oczywiście, trening czystości już dawno powinien być zakończony i dziecko powinno potrafić sygnalizować swoje potrzeby fizjologiczne. Z różnych względów dzieciom nadal zdarza się jednak zmoczyć lub zanieczyścić. Tak więc okres przedszkolny to czas przejściowy, pozwalający nauczyć się „lepszego wczuwania się” we własne ciało i szybkiego zgłaszania swoich potrzeb fizjologicznych.
Pierwsze dni w przedszkolu to dla dziecka trudny czas. Często po raz pierwszy zostaje ono na tak długo bez osoby, która się nim opiekuje i z którą jest silnie związane. W przedszkolu panują inne niż w domu zasady, którym dziecko musi się podporządkować, i nie ma mamy, babci, taty, którzy mogliby w każdej chwili pomóc. W związku z tym dziecko uczy się samodzielności, np. szybkiego samodzielnego ubierania się, mycia rąk, zgłaszania swoich potrzeb, doboru towarzyszy zabawy. Większość dzieci po krótszym lub dłuższym czasie potrafi sobie poradzić z separacją od opiekuna i zaczyna adaptować się do nowych warunków i zasad. Jednakże część dzieci ma trudność z dostosowaniem się do nowego środowiska i zasad w nim panujących.
Chociaż od dziecka w przedszkolu lub w szkole wymaga się samodzielności w rysowaniu, załatwianiu swoich potrzeb fizjologicznych, zabawie itp., to zdecydowana większość aktywności jest organizowana i kontrolowana przez dorosłych. Niestety, część dzieci nie została nauczona respektowania zasad i posłuchu dla dorosłych- zarówno w domu jak i w przedszkolu czy szkole. Tworzy to często sytuacje konfliktowe z dorosłymi, ponieważ dziecko robi to, na co ma ochotę, a nie to, co jest w danym momencie wymagane. Często też powoduje zatargi z innymi dziećmi, gdyż nieposłuszne dziecko próbuje narzucać swoje zdanie i swoje zasady zabawy, nie respektując potrzeb innych. W kontaktach rówieśniczych często kończy się to odrzuceniem i wykluczeniem z zabawy. W relacjach z dorosłymi dziecko takie jest karane i łajane za brak posłuszeństwa. Taka sytuacja może powodować tworzenie się dysfunkcjonalnych przekonań. Przekonania dysfunkcjonalne, które mogą tworzyć się u nieposłusznego dziecka, to np. : „jestem zły”, „nie spełniam oczekiwań”, „jestem inny, odrzucany”. Mogą one wpływać na kształtowanie się zaniżonej samooceny. Dlatego ważne jest, aby wdrożyć dziecko do funkcjonowania w określonych ramach, czyli ustalić zasady, które dziecko zna, i uczyć je ich poszanowania. W wypadku pracy z dzieckiem nieposłusznym pomocna jest praca „na poprzeczce”. Istotne jest również, aby przez pochwały, przywileje i nagrody wzmacniać zachowania pożądane, a przez przypominanie zasady, lub też stosowanie konsekwencji zmniejszać częstość zachowań niepożądanych. Zmiana zachowania dziecka jest tym skuteczniejsza, w im większym stopniu środowisko domowe oraz szkolne zostaną objęte zmianami w ich dotychczasowym funkcjonowaniu.
Poradnictwo psychologiczne, red. Czesław Czabała, Sylwia Kluczyńska
